Title
Upravljanje rizicima pri izgradnji kapitalnih infrastrukturnih objekata u cilju poboljšanja njihove održivosti
Creator
Mikić, Miljan S., 1982-
Copyright date
2015
Object Links
Select license
Autorstvo-Nekomercijalno-Deliti pod istim uslovima 3.0 Srbija (CC BY-NC-SA 3.0)
License description
Dozvoljavate umnožavanje, distribuciju i javno saopštavanje dela, i prerade, ako se navede ime autora na način odredjen od strane autora ili davaoca licence i ako se prerada distribuira pod istom ili sličnom licencom. Ova licenca ne dozvoljava komercijalnu upotrebu dela i prerada. Osnovni opis Licence: http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/3.0/rs/deed.sr_LATN Sadržaj ugovora u celini: http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/3.0/rs/legalcode.sr-Latn
Language
Serbian
Cobiss-ID
Theses Type
Doktorska disertacija
description
Datum odbrane: 05.06.2015.
Other responsibilities
mentor
Naunović, Zorana, 1976-
član komisije
Ivković, Branislav, 1952-
član komisije
Ivanišević, Nenad, 1960-
član komisije
Kovačević, Miloš, 1968-
član komisije
Kovačić, Iva.
Academic Expertise
Tehničko-tehnološke nauke
University
Univerzitet u Beogradu
Faculty
Građevinski fakultet
Alternative title
Risk management during planning and construction of large infrastructure projects for improving their sustainability
Publisher
[M.S. Mikić]
Format
439 listova
description
Građevinarstvo / Civil Engineering
Menadžment i tehnologija građenja, Ekološki inženjering /
Building Management and Technology, Environmental Engineering
Abstract (sr)
Investicioni projekat u građevinarstvu se definiše kao kompleksan tehničko-tehnološki,
organizacioni, pravni, ekonomski i finansijski poduhvat koji se sastoji od skupa
koordinisanih i kontrolisanih aktivnosti sa jasno definisanim početkom i krajem, čiji je
cilj izgradnja, rekonstrukcija, modifikacija i/ili opremanje objekta ili objekata koji su
potrebni investitoru. Kompleksnost je, kao karakteristika projekta i okruženja u kome se
projekat realizuje, naročito izražena kod velikih infrastrukturnih investicionih projekata.
Predmet istraživanja u ovoj disertaciji jesu kapitalni infrastrukturni projekti velike
investicione vrednosti, veće od pedeset miliona evra. Razmatrani su projekti izgradnje
objekata sistema ekonomske materijalne infrastrukture, i to: objekata saobraćajne (autoputevi,
železničke pruge, metro linije i aerodromi), energetske (objekti za proizvodnju i
prenos električne energije i gasa) i hidrotehničke (hidrotehničke konstrukcije)
infrastrukture.
Ovi projekti predstavljaju motore razvoja svakog društva i države. S obzirom na
potencijalne dugoročne ekonomske, društvene i ekološke efekte koje veliki
infrastrukturni projekti mogu proizvesti, proces njihovog pokretanja, planiranja i
realizacije je uvek praćen značajnom pažnjom celokupnog društva.
Prethodna istraživanja pokazuju da je i pored značaja koji kapitalni infrastrukturni
projekti imaju, njihova realizacija veoma često neuspešna, i to kako u pogledu
neispunjenja tradicionalnih kriterijuma uspeha projekata (troškovi, vreme, kvalitet),
tako i u pogledu negativih ekonomskih efekata projekata i negativnih efekata projekata
na društveno i ekološko okruženje. Ova tri aspekta uticaja na okruženja projekta
(ekonomski, društveni i ekološki uticaji) čine tri aspekta održivosti i primene principa
održivog razvoja na konrektnom projektu. Kao glavni razlozi za odstupanja od
planiranih performansi realizovanih kapitalnih infrastrukturnih projekata u literaturi se
navode rizici koji proističu iz specifičnosti ovakvih projekata. Kapitalni infrastrukturni
projekti su, u odnosu na građevinske projekte manje investicione vrednosti, investiciono
zahtevniji, značajno kompleksniji, prisutna je veća neizvesnost, veći broj učesnika,
dugotrajniji su, i njihovi potencijalni efekti na ekonomiju, društvo i okolinu su veći,
dalekosežniji i privlače više pažnje javnosti.
Prethodna istraživanja takođe otkrivaju da, za sada, ne postoji jedinstvena metodologija
za procenu održivosti infrastrukturnih objekata u ranim fazama realizacije investicionog
projekta.
Konačno, oblast upravljanja rizicima prilikom realizacije infrastrukturnih projekata nije
u dovoljnoj meri obrađena u domaćoj stručnoj i naučnoj literaturi.
U prvom delu istraživanja za potrebe ove disertacije sprovedeno je kvantitativno
istraživanje sa ciljem identifikacije ključnih rizika po ostvarenje troškovnih i
vremenskih performansi projekata izgradnje infrastrukturnih objekata u Srbiji. Osim
toga, ispitano je i postojanje prakse upravljanja rizicima na investicionim projektima u
Srbiji. Dobijeni rezultati tog dela istraživanja su pokazali da su najznačajniji rizici pri
realizaciji infrastrukturnih objekata u Srbiji: Nedostatak finansijskih sredstava za
realizaciju projekta, Finansijski rizik, Politički rizik i Korupcija. Takođe, bez obzira što
postoji svest da je primena upravljanja rizicima važna i što postoji potreba za njegovom
primenom, u Srbiji se upravljanje rizicima ne primenjuje dovoljno i prisutan je manjak
znanja u vezi sa upravljanjem rizicima. Međutim, među praktičarima iz oblasti
građevinarstva postoji izražena zainteresovanost da se o upravljanju rizicima nauči više.
S obzirom na ovakve rezultate, u daljem istraživanju analizirani su i prikazani mogući
pristupi za analizu rizika i integraciju analize ekonomske, socijalne i ekološke održivosti
projekta u fazi formiranja koncepcije kapitalnog infrastrukturnog projekta. Predložena
su i razmotrena dva pristupa – kvalitativna i kvantitativna analiza rizika, uz primenu
socijalne Cost-Benefit analize (SCBA). Mogućnost i implikacije praktične primene
predloženih pristupa analizirani su na primeru dve studije slučaja kapitalnih
infrastrukturnih objekata (izgradnja postrojenja za insineraciju komunalnog čvrstog
otpada i izgradnja deonice auto-puta).
U disertaciji je pokazano da primena predstavljene SCBA uz monetarizaciju eksternih
efekata projekata omogućava svođenje na istu meru i sveobuhvatno sagledavanje
potencijalnih ekonomskih, društvenih i ekoloških uticaja projekta kroz ceo životni
ciklus. Primena kvalitativne analize rizika omogućava pravovremenu identifikaciju,
rangiranje i sistematičan prikaz potencijalnih pretnji po ostvarenje pojedinih ciljeva
projekta, te predlog mera za otklanjanje ili umanjenje pretnji. Stohastički pristup i
Monte-Carlo analiza za kvantitativnu analizu rizika u studiji opravdanosti doprinose
većoj pouzdanosti procene finansijskih i društveno-ekonomskih rezultata projekta.
Prikazanu metodologiju i pristup je moguće koristiti u budućim predinvesticionim
analizama kapitalnih infrastrukturnih objekata, naročito na domaćem tržištu i tržištu
zemalja u razvoju.
Cilj daljeg istraživanja bilo je ispitivanje mogućnosti za razvoj ekspertskog sistema za
procenu rizika u ranim fazama realizacije kapitalnih infrastrukturnih projekata. Izvršena
je provera hipoteze da je na osnovu poznatih istorijskih podataka o ostvarenju
planiranih troškova i rokova realizacije i o karakteristikama realizovaniih kapitalniih
infrastrukturniih projekata i njihovog okruženja moguće napraviti model za predviđanje
uspešnosti realizacije na novim projektima, ukoliko su karakteristike novih projekata i
njihovog okruženja poznate. Usvojena metodologija istraživanja podrazumevala je
najpre prikupljanje podataka sa realizovanih kapitalnih infrastrukturnih projekata,
njihovu pripremu a zatim analizu primenom metoda mašinskog učenja. Mašinsko
učenje je oblast kompjuterskih nauka koja se bavi kreiranjem i analizom metoda na
kojima počivaju računarski programi koji uče iz iskustva.
Prikupljeni su podaci o 30 saobraćajnih, 12 energetskih i 2 hidrotehnička kapitalna
projekta (ukupno 44 projekta, svaki vrednosti preko petsto miliona evra) realizovana na
teritoriji Evrope. Podaci su sistematizovani u obliku 3 binarna pokazatelja uspešnosti
projekata (prekoračenje troškova, kašnjenje u fazi građenja i kašnjenje u fazi planiranja)
i 46 binarnih atributa projekata, koji opisuju izvore rizika iz 5 kategorija: učesnici na
projektu (interni i eksterni), spoljašnje okruženje projekta (pravno, društvenoekonomsko,
političko), upravljanje projektom, tehnološki aspekti, razno. Metodologija
prikupljanja i pripreme podataka zasnivala se na metodologiji rada formiranoj u okviru
međunarodne naučne COST akcije TU1003: "Megaproject – Efficient Design and
Delivery of Megaprojects in the European Union". Zatim je, prema originalno
osmišljenoj metodologiji, zasnovanoj na prethodnim istraživanjima u oblastima procene
rizika i primene metoda mašinskog učenja u upravljanju projektima, izvršena uporedna
analiza performansi dvanaest predloženih modela za predviđanje prekoračenja
Miljan S. Mikić, dipl. građ. inž. 8
planiranih troškova izgradnje, kašnjenja u fazi građenja, kao i kašnjenja u fazi planiranja
realizacije projekata. Ispitana je mogućnost kombinovane primene statističkih metoda
(Selekcija podskupa atributa zasnovana na korelaciji i Selekcija zasnovana na vrednosti
informacionog dobitka) i metoda mašinskog učenja (Metoda vektora podrške, Veštačke
neuralne mreže, K-najbližih suseda, Drvo odlučivanja, Naivni Bajesov klasifikator i
Logistička regresija).
Dobijeni rezultati su dokazali da je za dati skup prikupljenih podataka bilo moguće
napraviti modele za predviđanje navedenih pokazatelja uspešnosti u ranoj fazi
realizacije kapitalnih infrastrukturnih projekata.
Istraživanje predmetnog skupa podataka je takođe identifikikovalo podskupove od
relativno malog broja ključnih izvora rizika iz faze pre početka građenja (3-10, zavisno
od problema) čije poznavanje je dovoljno da se ostvare dobijene, relativno visoke
performanse predviđanja. Za dati skup prikupljenih podataka, najznačajnije
identifikovane kategorije rizika jesu: Društveno-ekonomsko okruženje projekta,
Eksterni učesnici na projektu i Tehnološki aspekti projekta.
Veoma bitna distinkcija primenjenog pristupa u odnosu na analizu korelacije
pojedinačnih izvora rizika i pokazatelja performansi projekata jeste da se ovde nastoji
utvrditi zajednički uticaj koji više izvora rizika istovremeno imaju na performanse
projekata.
Primena predloženih modela, za rano predviđanje uspešnosti realizacije projekata,
najveću korist donela bi investitoru i donosiocima odluka u ranoj fazi realizacije
projekta, jer bi mogla da pruži bolji uvid u očekivane performanse datog projekta, kao i
da upozori na izvore rizika zbog kojih bi performanse projekta potencijalno mogle biti
ugrožene.
Kako bi ekspertski sistem za procenu rizika prilikom pokretanja i realizacije kapitalnih
infrastrukturnih projekata bio zaokružen, neophodan je dalji rad na dopunjavanju baze
podataka.
Abstract (en)
A construction investment project is defined as a complex technical and technological,
organizational, legal, economic and financial endeavour that consists of a set of
coordinated and controlled activities with a clearly defined beginning and end, with the
goal of building, reconstructing, modifying and/or equipping a facility or facilities that
are required by the investor. Project and project environment complexity is particularly
emphasised on large infrastructure investment projects.
The subject of the research in this dissertation are large infrastructure projects with an
investment value of more than fifty million euros. The projects of planning and
construction of hard (physical) economic infrastructure were investigated; those
included ones in the traffic (highways, railways, subway lines and airports), energy
(facilities for the production and transmission of electricity and gas) and hydro-technical
sector.
The above listed projects represent the development engines of any society and state.
Given the potential long-term economic, social and environmental effects that large
infrastructure projects can produce, their planning and construction process is always
followed closely by the entire society.
Previous research shows that, despite the importance of large infrastructure projects,
their implementation is often unsuccessful, both in terms of failure to meet the
traditional project success criteria (cost, time, quality), as well as in terms of the adverse
economic, social and environmental effects that the projects can create. Analysis of
these three impacts (economic, social and environmental), as aspects of sustainability,
allows for the incorporation of sustainable development principles within a specific
project. In the literature, risks that arrise from specific characteristics of large
infrastructure projects are identified as the main cause of deviations from the planned
performance of large infrastructure projects. In comparison to construction projects of
smaller investment value, large infrastructure projects are: financially more demanding;
significantly more complex; carry a greater uncertainty; include more stakeholders; are
Miljan S. Mikić, dipl. građ. inž. 11
longer lasting, and their potential effects on the economy, society and the environment
are greater, more far-reaching and generate more public attention.
At present, there is no single accepted methodology for sustainability assessment in the
early phase (phase of conducting pre-feasiblity anf feasibility study) of an investment
project.
Additionally, the area of risk management on infrastructure projects is not sufficiently
addressed in the domestic professional and scientific literature.
In the first part of the dissertation, quantitative research was conducted in order to
identify the key risks to achieving cost and time performance of infrastructure
construction projects in Serbia. In addition, risk management practices related to
investment projects in Serbia were investigated. Research results showed that the most
significant risks associated with construction infrastructure projects in Serbia are: the
lack of funds for project implementation; financial and political risks; and corruption.
Also, regardless of the fact that there is awareness of the importance of risk
management and the need for its implementation, risk management is not implemented
well in Serbia and there is a lack of knowledge in relation to risk management.
However, there is a strong interest to learn more about risk management among the
practitioners in the construction field.
Considering obtained results, in further research, possible approaches for risk analysis
and integration of project economic, social and environmental sustainability analysis
were addressed. Two approaches were proposed and investigated – a qualitative and a
quantitative risk analysis, along with applying a Social Cost-Benefit Analysis (SCBA).
The possibility and implications of the practical application of the proposed approaches
were analysed on two case studies of major infrastructure projects (Municipal solid
waste incineration plant and a Motorway section).
The application of the presented SCBA with monetization of the project external effects
allows for comprehensive consideration of the potential economic, social and
environmental impacts of the project throughout the entire life cycle of the
infrastructure facility. The application of qualitative risk analysis enables the timely
identification, ranking and systematic overview of potential threats for the achievement
of specific project objectives and the proposal of measures for the elimination or
reduction of threats. The stochastic approach and Monte-Carlo Analysis for quantitative
risk analysis in the project feasibility study allows the higher reliability of assessment of
the project financial and socio-economic results. The studied methodology and
approach can be used in future pre-investment analyses of major infrastructure facilities,
especially in the domestic market and the market of developing countries.
The further objective of this dissertation was to examine the possiblity for developing
an expert system for risk assessment in the early phase of large infrastructure projects.
The hypothesis was that based on the known historical data on the achievement of
planned cost and deadlines and the characteristics of large infrastructure projects and
their environment, it is possible to create a model that can predict the success or failure
(regarding cost and time performance) of new projects, if the characteristics of new
projects and their environment are known. The adopted research methodology consisted
of data collection from completed large infrastructure projects, data preparation and
analysis using machine learning methods. Machine learning is a field of computer
science that deals with the creation and analysis of methods that are used by computer
programs that learn from experience. In previous studies, it has been proven that certain
machine learning methods can be successfully used to predict the performance of
construction investment projects.
Data from 30 traffic, 12 energy and 2 hydro-technical large infrastructure projects (a
total of 44 projects, each with the investment value of more than five hundred million
euros) completed in Europe were collected. The data were transformed to the form of
three binary project success indicators (Cost overrun, Delay in the construction phase
and a Delay in the planning phase) and 46 binary project attributes, which describe the
sources of risk from five categories of project characteristics and characteristic of the
project environment: Project stakeholders (internal and external); The external
environment of the project (legal, socio-economic, political); Project management;
Technological aspects; and Miscellaneous. The methodology of collecting and
preparing the data was based on the methodology of work of the international scientific
COST Action TU1003: "Megaproject - Efficient Design and Delivery of Megaprojects
in the European Union". Then, according to the newly proposed methodology that was
based on previous research in the areas of risk assessment and the application of
machine learning methods in project management, a comparative analysis of the
performance of the twelve proposed models for the prediction of the exceedance of the
planned construction costs, the delay in the construction phase, as well as the delay in
the planning phase execution of the projects was performed. The possibility of the
combined application of statistical methods (the selection of a subset of attributes based
on correlation and the selection based on the value of information gain) and machine
learning methods (Support vectors machine, Artificial neural networks, K-nearest
neighbour, Decision tree, Naive Bayesian classifier, Logistic regression) was analysed.
The results have shown that, for a given set of collected data, it was possible to build
models that predict success indicators in the early implementation stage of large
infrastructure projects.
The research also resulted with the identification of subsets of a relatively small number
of key sources of risk from the pre-construction phase of project development (3-10
sources of risk, depending on the problem) whose knowledge is sufficient to yield
relatively high performance predictions for a given set of collected data. The most
important identified risk categories are: the socio-economic environment of the project;
the external stakeholders in the project; and the technological aspects of the project.
A very important distinction between the approach applied in this dissertation and the
correlation analysis of individual sources of risk and project performance indicators is
that in this dissertation the attempt was to determine the combined concurrent effect of
multiple sources of risk on project performance.
The greatest benefit of the application of proposed models for the early prediction of
project success is to the investor and the decision-makers at the early stage of a project,
as the models can provide a better insight into the expected performance of a given
project, as well as to draw attention to the sources of risk that would potentially
endanger project performance.
In order to finalize the expert system for risk assessment during the planning and
construction phases of large infrastructure projects, further research should be aimed at
broadening the database of large infrastructure projects.
Authors Key words
Upravljanje projektima, upravljanje rizicima, procena rizika, infrastruktura, kapitalni
projekti, mašinsko učenje, održivost
Authors Key words
Project Management, Risk Management, Risk Assessment, Infrastructure, Large
projects, Machine Learning, Sustainability
Classification
69.05:005.8]:502/504(043.3)
Type
Tekst
Abstract (sr)
Investicioni projekat u građevinarstvu se definiše kao kompleksan tehničko-tehnološki,
organizacioni, pravni, ekonomski i finansijski poduhvat koji se sastoji od skupa
koordinisanih i kontrolisanih aktivnosti sa jasno definisanim početkom i krajem, čiji je
cilj izgradnja, rekonstrukcija, modifikacija i/ili opremanje objekta ili objekata koji su
potrebni investitoru. Kompleksnost je, kao karakteristika projekta i okruženja u kome se
projekat realizuje, naročito izražena kod velikih infrastrukturnih investicionih projekata.
Predmet istraživanja u ovoj disertaciji jesu kapitalni infrastrukturni projekti velike
investicione vrednosti, veće od pedeset miliona evra. Razmatrani su projekti izgradnje
objekata sistema ekonomske materijalne infrastrukture, i to: objekata saobraćajne (autoputevi,
železničke pruge, metro linije i aerodromi), energetske (objekti za proizvodnju i
prenos električne energije i gasa) i hidrotehničke (hidrotehničke konstrukcije)
infrastrukture.
Ovi projekti predstavljaju motore razvoja svakog društva i države. S obzirom na
potencijalne dugoročne ekonomske, društvene i ekološke efekte koje veliki
infrastrukturni projekti mogu proizvesti, proces njihovog pokretanja, planiranja i
realizacije je uvek praćen značajnom pažnjom celokupnog društva.
Prethodna istraživanja pokazuju da je i pored značaja koji kapitalni infrastrukturni
projekti imaju, njihova realizacija veoma često neuspešna, i to kako u pogledu
neispunjenja tradicionalnih kriterijuma uspeha projekata (troškovi, vreme, kvalitet),
tako i u pogledu negativih ekonomskih efekata projekata i negativnih efekata projekata
na društveno i ekološko okruženje. Ova tri aspekta uticaja na okruženja projekta
(ekonomski, društveni i ekološki uticaji) čine tri aspekta održivosti i primene principa
održivog razvoja na konrektnom projektu. Kao glavni razlozi za odstupanja od
planiranih performansi realizovanih kapitalnih infrastrukturnih projekata u literaturi se
navode rizici koji proističu iz specifičnosti ovakvih projekata. Kapitalni infrastrukturni
projekti su, u odnosu na građevinske projekte manje investicione vrednosti, investiciono
zahtevniji, značajno kompleksniji, prisutna je veća neizvesnost, veći broj učesnika,
dugotrajniji su, i njihovi potencijalni efekti na ekonomiju, društvo i okolinu su veći,
dalekosežniji i privlače više pažnje javnosti.
Prethodna istraživanja takođe otkrivaju da, za sada, ne postoji jedinstvena metodologija
za procenu održivosti infrastrukturnih objekata u ranim fazama realizacije investicionog
projekta.
Konačno, oblast upravljanja rizicima prilikom realizacije infrastrukturnih projekata nije
u dovoljnoj meri obrađena u domaćoj stručnoj i naučnoj literaturi.
U prvom delu istraživanja za potrebe ove disertacije sprovedeno je kvantitativno
istraživanje sa ciljem identifikacije ključnih rizika po ostvarenje troškovnih i
vremenskih performansi projekata izgradnje infrastrukturnih objekata u Srbiji. Osim
toga, ispitano je i postojanje prakse upravljanja rizicima na investicionim projektima u
Srbiji. Dobijeni rezultati tog dela istraživanja su pokazali da su najznačajniji rizici pri
realizaciji infrastrukturnih objekata u Srbiji: Nedostatak finansijskih sredstava za
realizaciju projekta, Finansijski rizik, Politički rizik i Korupcija. Takođe, bez obzira što
postoji svest da je primena upravljanja rizicima važna i što postoji potreba za njegovom
primenom, u Srbiji se upravljanje rizicima ne primenjuje dovoljno i prisutan je manjak
znanja u vezi sa upravljanjem rizicima. Međutim, među praktičarima iz oblasti
građevinarstva postoji izražena zainteresovanost da se o upravljanju rizicima nauči više.
S obzirom na ovakve rezultate, u daljem istraživanju analizirani su i prikazani mogući
pristupi za analizu rizika i integraciju analize ekonomske, socijalne i ekološke održivosti
projekta u fazi formiranja koncepcije kapitalnog infrastrukturnog projekta. Predložena
su i razmotrena dva pristupa – kvalitativna i kvantitativna analiza rizika, uz primenu
socijalne Cost-Benefit analize (SCBA). Mogućnost i implikacije praktične primene
predloženih pristupa analizirani su na primeru dve studije slučaja kapitalnih
infrastrukturnih objekata (izgradnja postrojenja za insineraciju komunalnog čvrstog
otpada i izgradnja deonice auto-puta).
U disertaciji je pokazano da primena predstavljene SCBA uz monetarizaciju eksternih
efekata projekata omogućava svođenje na istu meru i sveobuhvatno sagledavanje
potencijalnih ekonomskih, društvenih i ekoloških uticaja projekta kroz ceo životni
ciklus. Primena kvalitativne analize rizika omogućava pravovremenu identifikaciju,
rangiranje i sistematičan prikaz potencijalnih pretnji po ostvarenje pojedinih ciljeva
projekta, te predlog mera za otklanjanje ili umanjenje pretnji. Stohastički pristup i
Monte-Carlo analiza za kvantitativnu analizu rizika u studiji opravdanosti doprinose
većoj pouzdanosti procene finansijskih i društveno-ekonomskih rezultata projekta.
Prikazanu metodologiju i pristup je moguće koristiti u budućim predinvesticionim
analizama kapitalnih infrastrukturnih objekata, naročito na domaćem tržištu i tržištu
zemalja u razvoju.
Cilj daljeg istraživanja bilo je ispitivanje mogućnosti za razvoj ekspertskog sistema za
procenu rizika u ranim fazama realizacije kapitalnih infrastrukturnih projekata. Izvršena
je provera hipoteze da je na osnovu poznatih istorijskih podataka o ostvarenju
planiranih troškova i rokova realizacije i o karakteristikama realizovaniih kapitalniih
infrastrukturniih projekata i njihovog okruženja moguće napraviti model za predviđanje
uspešnosti realizacije na novim projektima, ukoliko su karakteristike novih projekata i
njihovog okruženja poznate. Usvojena metodologija istraživanja podrazumevala je
najpre prikupljanje podataka sa realizovanih kapitalnih infrastrukturnih projekata,
njihovu pripremu a zatim analizu primenom metoda mašinskog učenja. Mašinsko
učenje je oblast kompjuterskih nauka koja se bavi kreiranjem i analizom metoda na
kojima počivaju računarski programi koji uče iz iskustva.
Prikupljeni su podaci o 30 saobraćajnih, 12 energetskih i 2 hidrotehnička kapitalna
projekta (ukupno 44 projekta, svaki vrednosti preko petsto miliona evra) realizovana na
teritoriji Evrope. Podaci su sistematizovani u obliku 3 binarna pokazatelja uspešnosti
projekata (prekoračenje troškova, kašnjenje u fazi građenja i kašnjenje u fazi planiranja)
i 46 binarnih atributa projekata, koji opisuju izvore rizika iz 5 kategorija: učesnici na
projektu (interni i eksterni), spoljašnje okruženje projekta (pravno, društvenoekonomsko,
političko), upravljanje projektom, tehnološki aspekti, razno. Metodologija
prikupljanja i pripreme podataka zasnivala se na metodologiji rada formiranoj u okviru
međunarodne naučne COST akcije TU1003: "Megaproject – Efficient Design and
Delivery of Megaprojects in the European Union". Zatim je, prema originalno
osmišljenoj metodologiji, zasnovanoj na prethodnim istraživanjima u oblastima procene
rizika i primene metoda mašinskog učenja u upravljanju projektima, izvršena uporedna
analiza performansi dvanaest predloženih modela za predviđanje prekoračenja
Miljan S. Mikić, dipl. građ. inž. 8
planiranih troškova izgradnje, kašnjenja u fazi građenja, kao i kašnjenja u fazi planiranja
realizacije projekata. Ispitana je mogućnost kombinovane primene statističkih metoda
(Selekcija podskupa atributa zasnovana na korelaciji i Selekcija zasnovana na vrednosti
informacionog dobitka) i metoda mašinskog učenja (Metoda vektora podrške, Veštačke
neuralne mreže, K-najbližih suseda, Drvo odlučivanja, Naivni Bajesov klasifikator i
Logistička regresija).
Dobijeni rezultati su dokazali da je za dati skup prikupljenih podataka bilo moguće
napraviti modele za predviđanje navedenih pokazatelja uspešnosti u ranoj fazi
realizacije kapitalnih infrastrukturnih projekata.
Istraživanje predmetnog skupa podataka je takođe identifikikovalo podskupove od
relativno malog broja ključnih izvora rizika iz faze pre početka građenja (3-10, zavisno
od problema) čije poznavanje je dovoljno da se ostvare dobijene, relativno visoke
performanse predviđanja. Za dati skup prikupljenih podataka, najznačajnije
identifikovane kategorije rizika jesu: Društveno-ekonomsko okruženje projekta,
Eksterni učesnici na projektu i Tehnološki aspekti projekta.
Veoma bitna distinkcija primenjenog pristupa u odnosu na analizu korelacije
pojedinačnih izvora rizika i pokazatelja performansi projekata jeste da se ovde nastoji
utvrditi zajednički uticaj koji više izvora rizika istovremeno imaju na performanse
projekata.
Primena predloženih modela, za rano predviđanje uspešnosti realizacije projekata,
najveću korist donela bi investitoru i donosiocima odluka u ranoj fazi realizacije
projekta, jer bi mogla da pruži bolji uvid u očekivane performanse datog projekta, kao i
da upozori na izvore rizika zbog kojih bi performanse projekta potencijalno mogle biti
ugrožene.
Kako bi ekspertski sistem za procenu rizika prilikom pokretanja i realizacije kapitalnih
infrastrukturnih projekata bio zaokružen, neophodan je dalji rad na dopunjavanju baze
podataka.
“Data exchange” service offers individual users metadata transfer in several different formats. Citation formats are offered for transfers in texts as for the transfer into internet pages. Citation formats include permanent links that guarantee access to cited sources. For use are commonly structured metadata schemes : Dublin Core xml and ETUB-MS xml, local adaptation of international ETD-MS scheme intended for use in academic documents.