Title
Sedimentologija gornje krede centralnog dela vardarske zone
Creator
Gajić, Violeta M. 1972-
Copyright date
2014
Object Links
Select license
Autorstvo-Nekomercijalno 3.0 Srbija (CC BY-NC 3.0)
License description
Dozvoljavate umnožavanje, distribuciju i javno saopštavanje dela, i prerade, ako se navede ime autora na način odredjen od strane autora ili davaoca licence. Ova licenca ne dozvoljava komercijalnu upotrebu dela. Osnovni opis Licence: http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/rs/deed.sr_LATN Sadržaj ugovora u celini: http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/rs/legalcode.sr-Latn
Language
Serbian
Cobiss-ID
Theses Type
Doktorska disertacija
description
Datum odbrane: 04.09.2014.
Other responsibilities
mentor
Vasić, Nebojša
član komisije
Milovanović, Dragan
član komisije
Kašanin-Grubin, Milica
Alternative title
Sedimentology upper cretaceous central part of Vardar zone.
Publisher
[V. Gajić]
Format
265 listova
description
Geo-nauke - Petrologija / Geoscience Petrology
Abstract (sr)
Područje istraţivanja obuhvaćeno doktorskom disertacijom nalazi se u
centralnim delovima Vardarske zone. Karakteriše se sloţenom geološkom
građom koju grade mezozojske tvorevine trijaske, jurske i kredne starosti, kao i
kvartarni sedimenti. U trijasu je istraţivano područje pokrivalo more, sve do
granice sa Šumadijom. Tokom jure sloţenim geotektonskim procesima stvaraju
se ofiolitske stene rasprostranjene u juţnim i delom u centralnim delovima
istraţivanog područja. U donjoj kredi se pokretima dinarske faze izdiglo kopno,
koje je egzistiralo skoro u celoj donjoj kredi područja istraţivanja.
U alb-cenomanu pojedini delovi istraţivanog područja se spuštaju i zahvata ih
morska transgresija. Dalja kompresija, tokom gornje krede, dovodi do
tektonskih deformacija u ovom području i otvaranja basena u kojima se odvijala
karbonatna i karbonatno-terigena sedimentacija.
Predmet istraţivanja ove doktorske disertacije predstavljaju sedimentne stene
taloţene tokom cele gornje krede i njihova evolucije kroz vreme i prostor
centralnog dela Vardarske zone. Rezultati dobijeni ispitivanjima petroloških,
biostratigrafskih i genetskih karakteristika sedimentnih stena omogućila su
raščlanjavanje gornje krede. Izdvojene su četiri litostratigrafske jedinice: 1.
jedinica bazalnih gruboklastita, 2. jedinica šelfnih klastično-karbonatnih stena,
3. jedinica krečnjaka i laporaca sa roţnacima kontinentalne padine i 4. jedinica
klastično-karbonatnih turbidita.
Gornjokredne jedinice po svojim karakteristikama ukazuju na kontinuitet u
sedimentaciji, bez naglih promena u reţimu taloţenja. Na plitkovodni karakter
basena najviše upućuje postepeni prelaz priobalskih, plitkovodnih (šelf) i
basenskih karbonatnih ili karbonatno-klastičnih stena (kontinentalna padina).
Prvu izdvojenu jedinicu bazalnih stena čine najstarije sedimentne stene gornje
krede (alb-cenoman). Postoje dva tipa razvića bazalnih gruboklastita. Prvi tip se
moţe definisati kao konglomerati i konglomeratični krečnjaci izgrađeni od
valutaka ofiolitskih stena, dok se konglomerati i konglomeratični krečnjaci
drugog tipa razvića karakterišu fragmentima koji vode poreklo od karbonatnih
stena.
Nakon brze sedimentacije, usledila je mirnija faza koja je dovela do pojave
konglomerata sitnijeg zrna i konglomeratičnih krečnjaka sa proslojcima
laporaca i glinaca. Diferenciranjem morskog dna se pored dubljih morskih
delova, obrazuju i podvodni grebeni na kojima se razvijaju sprudne i
subsprudne stene. Takvim tvorevinama odgovaraju analizirani crveni krečnjaci
u Drenovcu.
Tokom cenomana se kontinuirano na bazalne stene taloţe stene koje pripadaju
litostratigrafskoj jedinici šelfnih sitnozrnih karbonatno-klastičnih stena.
Izgrađena je od alevrolita, kalcitskih alevrolita, glinovitih alevrolita, peskovitih
alevrolita i peskovito-glinovitih alevrolita. Oni čine postepene prelaze ka
kalcitskim peščarima, kalkarenitima i kalkruditima, koji predstavljaju završnu
fazu plitkovodnih facija i najvećim delom su erodovani. U sitnozrnim
sedimentima Ješića i na Rajcu razvijena je breţuljkasta kosa slojevitost koja u
višim delovima prelazi u planarnu kosu slojevitost malih uglova. Ove teksture
nastaju kada je taloţenje povezano sa olujama, a tokom mirnih vremenskih
perioda sa plimatskim strujama.
Na osnovu litoloških, biostratigrafskih i genetskih osobina dve najstarije
gornjokredne izdvojene jedinice, one se moraju posmatrati kao celina. U vreme
njihovog formiranja fizičko-hemijski uslovi sredine bili su promenljivi, što se
odraţava kroz redosled taloţenja materijala.
U gornjem turonu, usled dalje trangresije produbljavanja basena bilo je još
izraţenije. Sedimentacija se obavljala u basenu sa smanjenom energijom vode i
pojavom pelaških organizama: radiolarija i foraminifera (Globotruncana), a od
makrofaune amonita i inoceramusa. Stvarale su se pelaške sedimentne stene,
predstavljene laporcima, laporovitim krečnjacima, glinovitim krečnjacima i
krečnjacima, svi sa konkrecionim roţnacima. Jedinica krečnjaka i laporaca sa
roţnacima zauzima najveći prostor na ispitivanom terenu centralnog dela
Vardarske zone. Sedimentacija se odvijala na kontinentalnoj padini bez prekida
do kraja mastrihta.
Karbonatne stene mikritskog do biomikritskog sastava predstavljaju autohtone
stene ove jedinice. U vreme visokog nivoa mora (trangresije) koja je dovodila do
jaku eroziju obale, u basen se povremeno turbiditnim tokovima donosila velika
količina materijala. Nastajale su turbiditne stene (grubljeg i finijeg zrna) koje su
se smenjivale i mešale sa autohtone karbonatnim stenama basena. Prisustvo
turbidita (kalkrudita i kalkarenita) sa karakterističnim teksturama iz Boumine
sekvence potvrđuje povremeni prinos plitkovodnog materijala turbiditnim
tokovima niz kontinentalnu padinu. Kao neodvojivi deo jedinice pojavljuju se
konkrecioni roţnaci, koji nastaju obaranjem silicije iz rastvora i metasomatskim
zamenjivanjem karbonata u ljušturama fosila. Proces nastanka konkrecionih
roţnaca objašnjava se niskim vrednostima pH i nepovoljnim uslovima za
opstajanje silicije u rastvorenom obliku.
Gornjokredni basen u centralnom delu Vardarske zone, tokom senona, širio se
ka Šumadiji, dok je u njegovim zapadnim i jugozapadnim delovima došlo do
izdizanja kopna. Tektonsko izdizanje planinskih masiva omogućilo je jače
fizičko i hemijsko raspadanje stena i taloţenje debelih naslaga turbidita na kraju
kampana i u mastrihtu. Iz turbiditnih tokova preteţno klastičnog detritusa,
nastalih iz više izvora sa šelfa i margine padine, taloţile su se stene u obliku
spojenih lepeza koje su formirale široku zonu u obliku zastornih turbidita
(apron turbidite). Oni čine najmlađu izdvojenu litostratigrafsku jedinicu u
gornjokrednim sedimentnim stenama područja istraţivanja. Najveće
rasprostranjenje imaju pločasti sivi srednjozrni peščari bogati liskunima,
alevroliti i ređe konglomerati, dok su u manjoj meri su zastupljeni laporci i
krečnjaci. Kampan-mastrihtski turbiditi na području istraţivanja deo su ljiškog i
šumadijskog fliša.
Abstract (en)
The research area covered by doctoral thesis is situated in the central part of the
Vardar zone. It is characterized by a complex geological structure built by
Mesozoic (Triassic, Jurassic and Cretaceous) and Quaternary sediments. During
Triassic age investigated area was covered by sea to the Šumadija area border
east. During the Jurassic complex geotectonic processes created ophiolitic rocks,
widespreaded in the southern and partly in the central parts of the study area.
In the Lower Cretaceous, tectonic movements of Dinar phase uplift the
mainland, and these conditions existed almost throughout the whole Lower
Cretaceous.
In the Alb-Cenomanian, some parts of the study area were lowered and they
became under the influence of sea transgression. Further compression during
the Upper Cretaceous lead to tectonic deformation in this area causing basin
opening, and sedimentation of carbonate and carbonate-terigenous began.
Subject of this dissertation are sedimentary rocks deposited during the whole
Upper Cretaceous and their evolution through time in the central part of the
Vardar zone. Results obtained from petrologic investigation, biostratigraphic
and genetic characteristics of sedimentary rocks allowed division of the Upper
Cretaceous. Four lithostratigraphic units are separated: 1. Unit of basal
coarsegrain clastites, 2. Unit of clastic-carbonate rocks from shelf, 3. Unit of
limestone and marl with cherts of the continental slope, and 4. Unit of clasticcarbonate
turbidites.
Upper Cretaceous units by their characteristics indicate continuity in
sedimentation, with no abrupt changes in the regime of deposition. Gradual
transition of coastal, shallow-water (shelf) and basin carbonate or carbonateclastic
rocks (continental slope) indicates shallow character of the basin. The
first determined unit was formed from basal sedimentary rocks of AlbCenomanian
age with two distinct types of basal coarse-grain clastic rocks.
The first type can be defined as conglomerate and conglomeratic limestones
made of ophiolite pebbles, while conglomerates and conglomeratic limestone of
second type are characterized by fragments originating from carbonate rocks.
After fast sedimentation, a calmer phase followed, which led to the occurrences
of conglomerates with smaller grains and conglomeratic limestones with layers
of marl and shale. By differentiation of the sea bottom, close to the deeper parts
of the sea, (submarine cliffs) reef and subreef rocks were formed. Such
formations correspond to analyzed red limestones in Drenovac quarry.
During the Cenomanian age the lithostratigraphic unit of shelf with finegrained
carbonate-clastic rocks was deposited continuously on basal rocks. It
consists of siltstones, calcites siltstones, clayey siltstones, sandy siltstones and
sandy-clayey siltstones. They make a gradual transition to calcite sandstones,
calcarenite and calcrudites, which represents the final phase of shallow-water
facies and they are mostly eroded. In fine-grained sediments on Ješić and Rajac
locality, hummocky cross bedding, which in upper parts are exceeding in
planar cross bedding with small angles are developed. This type of texture
occurs when the deposition is associated with storms or during the quiet
periods with high tide currents.
On the basis of lithological, biostratigraphic and genetic characteristics of the
two oldest Cretaceous units, they must be considered as a one unit. At the time
of their forming, physical and chemical environmental conditions were
variable, which reflects the order of deposition.
In the Upper Turonian, due to further transgression, deepening of the basin was
even more evident. Sedimentation was with reduced water energy and
appearance of pelagic organisms: radiolarians, foraminifera (Globotruncana) and
macrofauna with ammonites and Inoceramus. Pelagic sedimentary rocks were
created, represented by marls, marly limestones, clayey limestones and
limestones, all with concretion cherts. Unit with limestones and marls with
cherts occupies the largest area in the central part of the investigated area of the
Vardar Zone. Sedimentation took place on the continental slope without
interruption until the end of Maastrichtian age.
Carbonate rocks of micritic to biomicritic composition are autochthonous rocks
of this unit. At the time of high sea level (transgression) which led to the
occasional strong coastal erosion, turbiditic flows brought large amounts of
material in the basin. Turbiditic rocks, made of coarser and finer grains,
alternated and mixed with the autochthonous carbonate rocks from the basin.
Presence of the turbidites (calcrudites and limestones) with characteristic
textures from Bouma sequence confirms the occasional bringing of shallow
material with turbiditic flows down the continental slope. Concretion cherts
appear as an integral part of the unit, which were created by settling of silica
from solution and metasomatic replacing of carbonates in the shells of fossils.
The origin of concretion cherts is explained with low pH values and
unfavorable conditions for the persistence silica in (solution) form.
Upper Cretaceous basin in the central part of the Vardar Zone, during the
Senonian age was spreading to Šumadija region, while, in its western and
southwestern parts, mainland uplifting occurred. Tectonic uplift of mountain
massifs allowed stronger physical and chemical disintegration of rocks and
deposition of thick layers of turbidites at the end of the Campanian and
Maastrichtian age. From turbidite flows, predominantly with clastic detritus
formed from several shelf and margin slope sources, rocks were deposited in
the form of a merged fan, which further formed a wide zone of apron
turbidites. They represent the youngest defined lithostratigraphic units in the
Upper Cretaceous sedimentary rocks in the investigated area. The largest
distribution have flattened gray medium coarse sandstones, rich in mica,
siltstones and rarely conglomerates, marls and limestones. CampanianMaastrichtian
turbidites in the research area are the part of the Ljig and
Šumadija flysh.
Authors Key words
Vardarska zona, gornja kreda, transgresija, litostratigrafske
jedinice, sedimentologija, turbiditi
Authors Key words
Vardar Zone, Lithostratigraphic Units, Upper Cretaceous,
transgression, sedimentology, turbidites
Classification
55:551.21/.24.03/.35/.762/.763
552:552.54
(497.11) (043.3)
Type
Tekst
Abstract (sr)
Područje istraţivanja obuhvaćeno doktorskom disertacijom nalazi se u
centralnim delovima Vardarske zone. Karakteriše se sloţenom geološkom
građom koju grade mezozojske tvorevine trijaske, jurske i kredne starosti, kao i
kvartarni sedimenti. U trijasu je istraţivano područje pokrivalo more, sve do
granice sa Šumadijom. Tokom jure sloţenim geotektonskim procesima stvaraju
se ofiolitske stene rasprostranjene u juţnim i delom u centralnim delovima
istraţivanog područja. U donjoj kredi se pokretima dinarske faze izdiglo kopno,
koje je egzistiralo skoro u celoj donjoj kredi područja istraţivanja.
U alb-cenomanu pojedini delovi istraţivanog područja se spuštaju i zahvata ih
morska transgresija. Dalja kompresija, tokom gornje krede, dovodi do
tektonskih deformacija u ovom području i otvaranja basena u kojima se odvijala
karbonatna i karbonatno-terigena sedimentacija.
Predmet istraţivanja ove doktorske disertacije predstavljaju sedimentne stene
taloţene tokom cele gornje krede i njihova evolucije kroz vreme i prostor
centralnog dela Vardarske zone. Rezultati dobijeni ispitivanjima petroloških,
biostratigrafskih i genetskih karakteristika sedimentnih stena omogućila su
raščlanjavanje gornje krede. Izdvojene su četiri litostratigrafske jedinice: 1.
jedinica bazalnih gruboklastita, 2. jedinica šelfnih klastično-karbonatnih stena,
3. jedinica krečnjaka i laporaca sa roţnacima kontinentalne padine i 4. jedinica
klastično-karbonatnih turbidita.
Gornjokredne jedinice po svojim karakteristikama ukazuju na kontinuitet u
sedimentaciji, bez naglih promena u reţimu taloţenja. Na plitkovodni karakter
basena najviše upućuje postepeni prelaz priobalskih, plitkovodnih (šelf) i
basenskih karbonatnih ili karbonatno-klastičnih stena (kontinentalna padina).
Prvu izdvojenu jedinicu bazalnih stena čine najstarije sedimentne stene gornje
krede (alb-cenoman). Postoje dva tipa razvića bazalnih gruboklastita. Prvi tip se
moţe definisati kao konglomerati i konglomeratični krečnjaci izgrađeni od
valutaka ofiolitskih stena, dok se konglomerati i konglomeratični krečnjaci
drugog tipa razvića karakterišu fragmentima koji vode poreklo od karbonatnih
stena.
Nakon brze sedimentacije, usledila je mirnija faza koja je dovela do pojave
konglomerata sitnijeg zrna i konglomeratičnih krečnjaka sa proslojcima
laporaca i glinaca. Diferenciranjem morskog dna se pored dubljih morskih
delova, obrazuju i podvodni grebeni na kojima se razvijaju sprudne i
subsprudne stene. Takvim tvorevinama odgovaraju analizirani crveni krečnjaci
u Drenovcu.
Tokom cenomana se kontinuirano na bazalne stene taloţe stene koje pripadaju
litostratigrafskoj jedinici šelfnih sitnozrnih karbonatno-klastičnih stena.
Izgrađena je od alevrolita, kalcitskih alevrolita, glinovitih alevrolita, peskovitih
alevrolita i peskovito-glinovitih alevrolita. Oni čine postepene prelaze ka
kalcitskim peščarima, kalkarenitima i kalkruditima, koji predstavljaju završnu
fazu plitkovodnih facija i najvećim delom su erodovani. U sitnozrnim
sedimentima Ješića i na Rajcu razvijena je breţuljkasta kosa slojevitost koja u
višim delovima prelazi u planarnu kosu slojevitost malih uglova. Ove teksture
nastaju kada je taloţenje povezano sa olujama, a tokom mirnih vremenskih
perioda sa plimatskim strujama.
Na osnovu litoloških, biostratigrafskih i genetskih osobina dve najstarije
gornjokredne izdvojene jedinice, one se moraju posmatrati kao celina. U vreme
njihovog formiranja fizičko-hemijski uslovi sredine bili su promenljivi, što se
odraţava kroz redosled taloţenja materijala.
U gornjem turonu, usled dalje trangresije produbljavanja basena bilo je još
izraţenije. Sedimentacija se obavljala u basenu sa smanjenom energijom vode i
pojavom pelaških organizama: radiolarija i foraminifera (Globotruncana), a od
makrofaune amonita i inoceramusa. Stvarale su se pelaške sedimentne stene,
predstavljene laporcima, laporovitim krečnjacima, glinovitim krečnjacima i
krečnjacima, svi sa konkrecionim roţnacima. Jedinica krečnjaka i laporaca sa
roţnacima zauzima najveći prostor na ispitivanom terenu centralnog dela
Vardarske zone. Sedimentacija se odvijala na kontinentalnoj padini bez prekida
do kraja mastrihta.
Karbonatne stene mikritskog do biomikritskog sastava predstavljaju autohtone
stene ove jedinice. U vreme visokog nivoa mora (trangresije) koja je dovodila do
jaku eroziju obale, u basen se povremeno turbiditnim tokovima donosila velika
količina materijala. Nastajale su turbiditne stene (grubljeg i finijeg zrna) koje su
se smenjivale i mešale sa autohtone karbonatnim stenama basena. Prisustvo
turbidita (kalkrudita i kalkarenita) sa karakterističnim teksturama iz Boumine
sekvence potvrđuje povremeni prinos plitkovodnog materijala turbiditnim
tokovima niz kontinentalnu padinu. Kao neodvojivi deo jedinice pojavljuju se
konkrecioni roţnaci, koji nastaju obaranjem silicije iz rastvora i metasomatskim
zamenjivanjem karbonata u ljušturama fosila. Proces nastanka konkrecionih
roţnaca objašnjava se niskim vrednostima pH i nepovoljnim uslovima za
opstajanje silicije u rastvorenom obliku.
Gornjokredni basen u centralnom delu Vardarske zone, tokom senona, širio se
ka Šumadiji, dok je u njegovim zapadnim i jugozapadnim delovima došlo do
izdizanja kopna. Tektonsko izdizanje planinskih masiva omogućilo je jače
fizičko i hemijsko raspadanje stena i taloţenje debelih naslaga turbidita na kraju
kampana i u mastrihtu. Iz turbiditnih tokova preteţno klastičnog detritusa,
nastalih iz više izvora sa šelfa i margine padine, taloţile su se stene u obliku
spojenih lepeza koje su formirale široku zonu u obliku zastornih turbidita
(apron turbidite). Oni čine najmlađu izdvojenu litostratigrafsku jedinicu u
gornjokrednim sedimentnim stenama područja istraţivanja. Najveće
rasprostranjenje imaju pločasti sivi srednjozrni peščari bogati liskunima,
alevroliti i ređe konglomerati, dok su u manjoj meri su zastupljeni laporci i
krečnjaci. Kampan-mastrihtski turbiditi na području istraţivanja deo su ljiškog i
šumadijskog fliša.
“Data exchange” service offers individual users metadata transfer in several different formats. Citation formats are offered for transfers in texts as for the transfer into internet pages. Citation formats include permanent links that guarantee access to cited sources. For use are commonly structured metadata schemes : Dublin Core xml and ETUB-MS xml, local adaptation of international ETD-MS scheme intended for use in academic documents.