Mineragenetic characteristics and potentiality of gem mineral resources of lece volcanic complex.

[Z. Miladinović]

[10], 211 listova, [2] presavijena lista s geograf. kartama

GEO-NAUKE - GEOLOGIJA / GEO-SCIENCES - GEOLOGY

Jedan od najznačajnijih regiona u Srbiji, sa stanovišta potencijalnosti juvelirskih mneralnih resursa, predstavlja lecki vulkanski kompleks, tercijarne starosti i dominantno andezitskog sastava. Ovaj vulkanski kompleks površine preko 700km2 nalazi se u južnojSrbiji na prostoru imeđu Kuršumlije, Lebana i Medveđe. Prvi su pažnju na juvelirske mineralne sirovine ovog prostora obratili graditelji Justinijane Prima-e (VI vek). Najintenzivnija istraživanja izvršena su u periodu 1980–1982. ali samo na malom prostoru krajnjeg jugoistočnog dela vulkanskog kompleksa. U Leckom vulkanskom kompleksu dominiraju andezitske stene i njihovi piroklastiti. Smatra se da je početak vulkanske aktivnosti vezan za gornji oligocen a da je trajao tokom većeg dela miocena. Među andezitima se mogu izdvojiti dve najveće grupe: amfibolski i piroksenski andeziti. Lecki vulkanski kompleks se nalazi u graničnom delu između dve krupne geotektonske jedinice — srpsko-makedonske mase i vardanske zone. Dve regionalne razlomne strukture od velikog značaja za nastanak vulkanskog masiva su Tupalska i Merdarska. Utvrđeno je 14 nalazišta (ležišta i pojava) juvelirskog kamena pri čemu je 8 pronađeno prilikom realizacije disertacije. Obrađena su sledeća nalazišta juvelirskog kamena: Rasovača, Bučumet, Kameno rebro, Gajtan-Crvodik, Pusto Šilovo, grupa pojava u istočnom obodnom delu kompeksa, Put za Vlasovo, Mehane I, Mehane II, Đake, Sokolov vis, Ždraljevići i aluvion Kosanice. Juvelirski kamen je uglavnom predstavljen kvarcom (niskotemperaturni α-kvarc), kalcedonom („length-fast“ i „length-slow“) i jaspisom (mešavina kvarca i kalcedona). Prisutni su brojni podvarijeteti (po boji i teksturnim odlikama) kalcedona (ahat, kaneol, sard, crni kalcedon, plavi kalcedon, šareni kalcedon, mahovinasti...), jaspisa (crveni, braon, slikoviti jaspis u raznim varijantama, mahovinasti, pejzažni...) i kvarca (ametist i gorski kristal). Pri realizaciji disertacije koričeno je više različitih metoda laboratorijskih analiza: mineraloško-petrografska, rendgenska difrakciona (XRD), hemijska ICP-MS i ICP-OES metodom, skenirajuća elektronska mikroskopija (SEM), diferencijalno termička (DTA) kao i gemološke metode identifikacije: refraktometrija (određivanje indeksa prelamanja svetlosti) i određivanje specifične težine (gustine). Kvalitet juvelirske mineralne sirovine je potvrđen juvelirskom obradom i izradom nakita. Pri tome je utvrđeno da se radi o sirovini koja se najadekvatnije može upotrebiti za dobijanje nakita korišćenjem: en cabochon obrade, gliptografije i kombinovane obrade. Ležišta juvelirskog kamena su predstavljena hidrotermalnim epitermalnim (kvarcno-brečaste razlomne zone i kvarne/ahatne žice) i teletermalnim ležištima (silicijski sinteri i vulkanski ahati), ali i ležištima mehaničkih sedimenata (eluvijalni, deluvijalni, proluvijalni i aluvijalni nanosi) koja su nastala razaranjem primarnih endogenih ležišta. Morfostrukturno-morfogenetski oblici rudnih tela su predstavljeni: žicama, sočivima, slojevima, žiličastim i stratiformnim pločastim rudnim i manjim gnezdastim rudnim telima prisutna uglavnom kod vulkanskih ahata. U rudnom reonu Lece, sastavnom delu Lece-Halkidiki mineragenetske zone, izdvojena su rudna polja juvelirskih mineralnih sirovina: Rasovača, Bučumet, Mehane i Caričin grad. Kriterijumi potencijalnosti odnosno kontrolni faktori stvaranja i prostornog razmeštaja orudnjenja juvelirskog kamena leckog vulkanskog kompleksa su magmatogeni, strukturni, litološki, geomorfološki i geofizički. Indikatori rudonosnosti juvelirske mineralne sirovine su: izdanci, mehanički oreoli rasejavanja, stari rudarski radovi i metasomatske izmene/hidrotermalne alteracije. Na bazi tradicionalnih mineragenetskih kriterijuma izrađena je prognoza ocena prezentovana prognoznom kartom sa 5 nivoa perspektivnosti

One of the most significant regions in Serbia, relative to gemstone mineral resources, is the Lece volcanic complex, Tertiary age and dominantly andesitic composition. This volcanic complex, located in southern Serbia and covers an area of over 700 km2. Very intense explorations were conducted in the period beetween 1980-1982, but only in a relatively small area in the southeastern part of the Lece volcanic complex. It is considered that the volcanic activity begins in the Upper Oligocene and continues through most of the Miocene. The present andesitic rocks are devided into two large groups: amphibolitic and piroxenitic andesites. This volcanic complex is located on the border between two large geotectonic units — the Serbo-Macedonian mass and the Vardar zone. Two regional fault structures of major imortance in the formation of this volcanic complex are: the Tupale and the Merdare disslocations. There are 14 gemstone occurrences in The Lece volcanic complex and 8 of them were discovered during the realisation of this doctoral thesis. Those occurrences are:Rasovača, Bučumet, Kameno rebro, Gajtan-Crvodik, Pusto Šilovo, group of occurences in the eastern marginal part of the volcanic complex, Put za Vlasovo, Mehane I, Mehane II,Đake, Sokolov vis, Ždraljevići and alluvium of Kosanica. The mineral composition of gemstone is mainly represented by quartz (low temperature α-quartz, chalcedony („length-fast“ and „length-slow“) and jasper (mixture of quartz and chalcedony). Numerous subvarieties (regarding colour and texture characeristics) of chalcedony (agate, carnelian, sard, black chalcedony, blue chalcedony, picture, moss...), jasper (red, brown, picture jasper in variegated color variations, landscape jasper...) and quartz (amethyst and rock crystal) are present. A number of different laboratory analisys were used: optical mineralogical and petrological, X-Ray diffraction, chemical trace analisys (ICP-MS and ICP-OES), scaning electron microscopy (SEM), differential thermal analysis (DTA). Some gemmological analysis were also conducted: refractometry (refractive index determination) and specific gravity (density) measurements. The quality of the gemstone raw material is verified through lapidary processing (gemstone cutting) and the production of jewelry. It has been established that the most adequate use of raw material is by using en cabochon cut, gliptography and mixed cut. The quality of the gemstone raw material is verified through lapidary processing (gemstone cutting) and the production of jewelry. It has been established that the most adequate use of the raw material is by using en cabochon cut, gliptography and mixed cut. The gemstone deposits of the Lece volcanic complex are represented by hydrothermal – epithermal (quarty-brecciated zones and quartz/agate veins) and telethermal deposits (siliceous sinters and volcanic agates), as well as mechanical sediments deposits (elluvial, delluvial, prolluvial and alluvial placers) which are created by degradation of the primary endogenic ones. The morphostructural-morphogenetic types of gemstone ore bodies are: veins, lenses, layers, veinlets, stratiform plate ore bodies and small nest like ore bodies which are associated with volcanic agates. The Lece mining district, part of the Lece-Halkidiki mineragenic zone, includes the following gemstone mining fields: Rasovača, Bučumet, Mehane and Caričin grad. The potentiality criteria and ore-control factors of the lece volcanic complex gemstone deposits are: magmatogenic, structural, litological, geomorphological and geophysical. Gemstone ore indicators are: outcrops, mechanical scattering halos, old mining works, metasomatic/hydrothermal alterations. Based on the traditional mineragenic criteria, the prognosis assessment is given in the form of a prognostic map with 5 level perspectivity

vulkanski kompleks, mineragenetske karakteristike, juvelirski mineralni resursi, nalazišta, potencijalnost, kvarc, ametist, ahat, kalcedon, jaspis, prognoza

volcanic complex, mineragetethic characteristics, gemstone mineral resources, occurrences, potentiality, quartz, agate, chalcedony, jasper, prognosis

553.89(043.3)

Tekst