Title
Samoreferencija i teorija pojmova
Creator
Kostić, Jovana, 1991-, 63339785
Copyright date
2021
Object Links
Select license
Bez licence - direktna primena zakona
License description
Ako ne izaberete neku od licenci, vaše zaštićeno delo može biti korišćeno samo u okviru opštih ograničenja autorskih prava. Na taj način ne dozvoljavate komercijalno ni nekomercijalno korišćenje, naročito reprodukciju, distribuciju, emitovanje, dostupnost i obradu dela. Izbor Creative Commons (CC) licence promoviše diseminaciju vašeg dela. Za više informacija: http://creativecommons.org.rs/licence
Language
Serbian
Cobiss-ID
Theses Type
Doktorska disertacija
description
Datum odbrane: 10.06.2021.
Other responsibilities
mentor
Adžić, Miloš, 1982-, 13863015
član komisije
Lazović, Živan, 1958-, 12505959
član komisije
Petrić, Zoran, 1963-, 59149577
Academic Expertise
Društveno-humanističke nauke
University
Univerzitet u Beogradu
Faculty
Filozofski fakultet
Alternative title
Self-reference and the theory of concept
Publisher
[J. B. Kostić ]
Format
X, 111 listova
description
Filozofija - Filozofija logike / Philosophy - Philosophy of logic
Abstract (sr)
Ova doktorska disertacija bavi se samoreferencijom kao formalnim svojstvom intenzionalnog
znacenja jezickih izraza, pre svega predikata. Formalna svojstva intenzionalnog znacenja predikata
trebalo bi da budu predmet nove logicke teorije koju je zamislio i u kratkim crtama opisao
jedan od najznacajnijih logicara i matematicara prošlog veka, ali i uopšte - Kurt Gedel (Kurt
Gödel). Pošto je koristio termin pojam za svojstva ili relacije koje cine intenzionalno znacenje
predikata, Gedel je tu teoriju nazvao teorija pojmova. Brojne, ali kratke i cesto zagonetne,
Gedelove napomene svedoce o njegovom ocekivanju da ta teorija postane za logiku centralna.
Osobina pojmova koja dobija poseban znacaj u kontekstu zasnivanja formalne teorije koja se
njima bavi jeste upravo njihova samoreferencija, tj. mogucnost primene pojma na samog sebe,
kao i ucestvovanja pojma u graenju sopstvenog znacenja. Glavni zadatak ovog rada je bolje
razumevanje uloge ta dva oblika samoreferencije u zasnivanju i razvoju teorije pojmova. Videcemo
da ona može biti trostruka. Pre svega, samoreferencija u odnosu na odreeni objekat moguca
je upravo zahvaljujuci intenzionalnom znacenju tog objekta. Ona tako ukazuje na formalne
karakteristike intenzionalnog znacenja na kojima se zasniva njena mogucnost i koje ga suštinski
razlikuju od ekstenzionalnog znacenja. Osim toga, samoreferencija može imati i znacajnu ulogu
u definisanju pojmova i dokazivanju njihovih svojstava. Konacno, odreene instance pojmovne
samoreferencije vode paradoksima koji mogu ciniti teoriju u kojoj su formulisani protivrecnom.
Rešavanje tih paradoksa bi trebalo da omoguci postavljanje osnova teorije pojmova.
Ova disertacija podeljena je u cetiri dela. U uvodnom delu razjasnicemo osnovne termine koje
cemo koristiti u disertaciji. Takoe cemo u kratkim crtama opisati istoriju samoreferencije i
uticaj koji je imala na razvoj matematike. Taj uticaj je u najvecoj meri ostvaren preko njene
uloge u formulisanju paradoksa unutar matematickih teorija. Potreba da se ti paradoksi izbegnu
dovela je do promene u razumevanju osnovnih matematickih pojmova, kojom je samoreferencija
stavljena izvan polja matematickih istraživanja.
U drugom delu rada srešcemo se sa drugacijim gledanjem na samoreferenciju i njene potencijalno
paradoksalne posledice. U tom delu bavimo se teorijama u kojima je samoreferencija
postala standardno metodološko sredstvo, a njene paradoksalne posledice osnova za dolaženje
do važnih, tipicno negativnih, rezultata. Videcemo da razliciti oblici samoreferencije koji se u
tim oblastima javljaju imaju zajednicko jezgro koje objašnjava njihovu ulogu u dolaženju do tih
rezultata ali i u formulisanju paradoksa.
Treci deo rada predstavlja pokušaj da se približimo razumevanju odnosa samoreferencije i
intenzionalnog znacenja objekta u odnosu na koji se ona javlja. Time bi trebalo da se približimo
i razumevanju formalnih osobina pojmova. U ovom delu rada takoe cemo detaljnije opisati
paradokse kojima pojmovna samoreferencija vodi. Branicemo rešenje tih paradoksa koje se
zasniva na ogranicavanju smislene primenljivosti pojma i redefinisanju komplementa pojma.
Pokušacemo da pokažemo da to rešenje, ako je formulisano u okviru intuicionisticke logike,
predstavlja solidnu osnovu teorije pojmova. Zakljucni deo rada sumira rezultate istraživanja i objašnjava Gedelovu filozofsku poziciju i
njenu vezu sa teorijom pojmova
Abstract (en)
This doctoral dissertation is a study of self-reference as a formal property that characterizes
the intensional meaning of some linguistic expressions, such as predicates. Formal properties
of intensional meanings of predicates are supposed to be the subject matter of a new logical
theory that is envisioned and briefly described by one of the most important logicians and
mathematicians of the last century, and in general - Kurt Gödel. Since he used the term concept
to denote the properties or relations that form the intensional meaning of predicates, Gödel
termed such a theory the theory of concepts. His numerous, but short and often enigmatic,
remarks show that he expected this theory to become central to logic.
A property of concepts that assumes a special importance in the context of establishing a
formal theory that studies them, is just their self-reference, i.e. the possibility of an application
of a concept to itself, or of its containment in its own meaning. Better understanding of the
role that both kinds of self-reference have in establishing and developing the theory of concepts
will be the main goal of this work. We will see that this role can be threefold. First of all, the
possibility of self-reference with respect to some object depends on its intensional meaning. It
can thus expose some formal properties of intensional meaning on which it rests and which
crucially distinguish it from the extensional meaning. Besides that, the self-reference can have a
significant methodological use in the future theory, where it can participate in the definitions of
concepts and in the proofs of their properties. Finally, some instances of self-reference lead to
paradoxes, that can make the theory in which they are formulated inconsistent. An appropriate
solution to these paradoxes should set the ground for the theory of concepts.
This dissertation is divided into four parts. In the first part we explain the terms we will be
using throughout the work. We also briefly describe the history of self-reference and the influence
it had on the development of mathematics. This influence is accomplished mainly through the
role that self-reference had in the formulation of paradoxes inside mathematical theories. The
need to avoid these paradoxes has led to a change in the way some basic mathematical notions
are understood, which put the considerations of self-reference outside the field of mathematical
investigation.
In the second part we see quite a different attitude towards the self-reference and its consequences,
that became a standardly used tool in particular areas of logic. The apparently
paradoxical consequences of self-reference are inside these theories transformed into some important,
mostly negative, results. We will see that different forms of self-reference that appear in
these areas share a common core which explains their role in achieving these results, but also in
deriving different paradoxes.
The third part is an attempt at approaching the question of the connection between the
self-reference with respect to some entity and its intensional understanding. This should bring us
closer to understanding the formal properties of concepts that embody this intensional meaning.
This part also tries to trace an adequate solution to the intensional paradoxes, guided by the
remarks Gödel made on the subject. We argue in favor of one particular solution accomplished by
restricting the meaningful applicability of concepts, and redefining the notion of a complement
of some concept. We will try to show that, if developed inside intuitionistic logic, this solution
makes for a solid basis of the future theory.
v
In the final part we review the results of the investigation and describe Gödel’s philosophical
position which explains his interest in the theory of concepts.
Authors Key words
Kurt Gedel, samoreferencija, intenzionalno znacenje, pojam, teorija pojmova
Authors Key words
Kurt Gödel, self-reference, intensional meaning, concept, theory of concepts
Classification
161.1(043.3)
81:1(043.3)
Type
Tekst
Abstract (sr)
Ova doktorska disertacija bavi se samoreferencijom kao formalnim svojstvom intenzionalnog
znacenja jezickih izraza, pre svega predikata. Formalna svojstva intenzionalnog znacenja predikata
trebalo bi da budu predmet nove logicke teorije koju je zamislio i u kratkim crtama opisao
jedan od najznacajnijih logicara i matematicara prošlog veka, ali i uopšte - Kurt Gedel (Kurt
Gödel). Pošto je koristio termin pojam za svojstva ili relacije koje cine intenzionalno znacenje
predikata, Gedel je tu teoriju nazvao teorija pojmova. Brojne, ali kratke i cesto zagonetne,
Gedelove napomene svedoce o njegovom ocekivanju da ta teorija postane za logiku centralna.
Osobina pojmova koja dobija poseban znacaj u kontekstu zasnivanja formalne teorije koja se
njima bavi jeste upravo njihova samoreferencija, tj. mogucnost primene pojma na samog sebe,
kao i ucestvovanja pojma u graenju sopstvenog znacenja. Glavni zadatak ovog rada je bolje
razumevanje uloge ta dva oblika samoreferencije u zasnivanju i razvoju teorije pojmova. Videcemo
da ona može biti trostruka. Pre svega, samoreferencija u odnosu na odreeni objekat moguca
je upravo zahvaljujuci intenzionalnom znacenju tog objekta. Ona tako ukazuje na formalne
karakteristike intenzionalnog znacenja na kojima se zasniva njena mogucnost i koje ga suštinski
razlikuju od ekstenzionalnog znacenja. Osim toga, samoreferencija može imati i znacajnu ulogu
u definisanju pojmova i dokazivanju njihovih svojstava. Konacno, odreene instance pojmovne
samoreferencije vode paradoksima koji mogu ciniti teoriju u kojoj su formulisani protivrecnom.
Rešavanje tih paradoksa bi trebalo da omoguci postavljanje osnova teorije pojmova.
Ova disertacija podeljena je u cetiri dela. U uvodnom delu razjasnicemo osnovne termine koje
cemo koristiti u disertaciji. Takoe cemo u kratkim crtama opisati istoriju samoreferencije i
uticaj koji je imala na razvoj matematike. Taj uticaj je u najvecoj meri ostvaren preko njene
uloge u formulisanju paradoksa unutar matematickih teorija. Potreba da se ti paradoksi izbegnu
dovela je do promene u razumevanju osnovnih matematickih pojmova, kojom je samoreferencija
stavljena izvan polja matematickih istraživanja.
U drugom delu rada srešcemo se sa drugacijim gledanjem na samoreferenciju i njene potencijalno
paradoksalne posledice. U tom delu bavimo se teorijama u kojima je samoreferencija
postala standardno metodološko sredstvo, a njene paradoksalne posledice osnova za dolaženje
do važnih, tipicno negativnih, rezultata. Videcemo da razliciti oblici samoreferencije koji se u
tim oblastima javljaju imaju zajednicko jezgro koje objašnjava njihovu ulogu u dolaženju do tih
rezultata ali i u formulisanju paradoksa.
Treci deo rada predstavlja pokušaj da se približimo razumevanju odnosa samoreferencije i
intenzionalnog znacenja objekta u odnosu na koji se ona javlja. Time bi trebalo da se približimo
i razumevanju formalnih osobina pojmova. U ovom delu rada takoe cemo detaljnije opisati
paradokse kojima pojmovna samoreferencija vodi. Branicemo rešenje tih paradoksa koje se
zasniva na ogranicavanju smislene primenljivosti pojma i redefinisanju komplementa pojma.
Pokušacemo da pokažemo da to rešenje, ako je formulisano u okviru intuicionisticke logike,
predstavlja solidnu osnovu teorije pojmova. Zakljucni deo rada sumira rezultate istraživanja i objašnjava Gedelovu filozofsku poziciju i
njenu vezu sa teorijom pojmova
“Data exchange” service offers individual users metadata transfer in several different formats. Citation formats are offered for transfers in texts as for the transfer into internet pages. Citation formats include permanent links that guarantee access to cited sources. For use are commonly structured metadata schemes : Dublin Core xml and ETUB-MS xml, local adaptation of international ETD-MS scheme intended for use in academic documents.